Tip 1: Overtuig door toegankelijk te informeren
De drang om te overtuigen of om een vereenvoudigd verhaal te vertellen kan je geloofwaardigheid schaden. Breng informatie toegankelijk en bruikbaar.
Communiceer je bijvoorbeeld over de uitrol van een warmtenet? Dan helpt een heldere lay-out de lezer bij de volgorde van stappen. De voor- en nadelen van deze nieuwe technologie presenteer je evenwaardig in een tabel.
Ook hier geldt de vuistregel: kijk door de ogen van je doelgroep en anticipeer op vragen en bezorgdheden die voor hen belangrijk zijn. Zal ik met een warmtenet nog kunnen koken op aardgas?
Als mensen de indruk krijgen dat je (in hun ogen) iets belangrijk negeert of onderbelicht, zal men twijfelen aan je oprechte motivatie en betrouwbaarheid.
Als je iets niet weet, zeg dit dan. Geef ook mee welke stappen je zal zetten om erachter te komen en tegen wanneer.
Tip 2: Voorkomen is beter dan genezen
Mensen op voorhand waarschuwen voor de dreiging van foute informatie, maakt dat ze deze informatie minder zullen geloven en online delen.
Ook algemene waarschuwingen zoals ‘media controleren sommige feiten niet’ maken mensen ontvankelijker voor latere correcties.
Om te weten te komen tegen welke foute informatie je jouw doelgroep moet ‘inenten’, kan je haar favoriete openbare forums en nieuwsbronnen screenen.
Als je ‘prebunkt’, schrijf dan ook vanuit het perspectief van je doelgroep.
Tip 3: Verhoog de plakfactor
De waarheid is vaak ingewikkelder dan een foute virale oneliner die roept: ‘bedrijven vluchten massaal naar het buitenland door de klimaathysterie van onze regering’.
Met goed ontworpen grafieken kan je dit ontkrachten. Je kan een video maken over hoe de industrie aan uitstootrechten heeft verdiend.
Een getuigenis kan benadrukken dat er voor bedrijven nog heel wat redenen zijn om niet te verhuizen, zoals scholing, beschikbare infrastructuur, gemaakte investeringen, het politieke klimaat …
Vermijd wetenschappelijk jargon of ingewikkelde taal. Benadruk daarentegen de kwaliteit en relevantie van je bewijsvoering, en verwijs gerust ook naar de dataset en bronnen.
De informatie waarmee je corrigeert moet gemakkelijk te vinden, begrijpen en onthouden zijn. En tot slot: herhaal, herhaal en herhaal.
Tip 4: Pick your battles
‘Debunken’ en factchecken zijn heel arbeidsintensief. Overweeg grondig waar je jouw beperkte middelen op inzet.
Als de foute informatie niet wijdverspreid is of geen potentieel heeft om schade te veroorzaken, heeft het allicht geen zin om deze te ontkrachten. Hoe minder er gezegd wordt over een onbekende klimaatmythe, hoe beter.
Je kan namelijk foute informatie niet corrigeren zonder erover te praten. Je versterkt ongewild de bekendheid maar ook het retorische frame van de mythe.
In plaats van het frame van de torenhoge klimaatkosten te corrigeren, kan je nieuwe frames gebruiken zoals toekomstbestendigheid, houdbaarheid van de huidige manier van leven, het crisisbestendig maken of gaan voor een eerlijke samenleving.
Tip 5: Gebruik de kracht van sociale media bij het ontkrachten
De virale werking van sociale mediaplatformen kan je inzetten om volgers te mobiliseren met de vraag om correcte feiten te delen. Je kan hierbij nudgen met de boodschap: "de meeste mensen willen correcte informatie ontvangen".
Zwijgen is toestemmen. Een assertieve en persoonlijke reactie is altijd op zijn plaats. Individuele (re)acties bepalen namelijk mee de algoritmen (bijvoorbeeld als je een link deelt naar correcte informatie).
Als mensen zien hoe iemand anders op sociale media wordt gecorrigeerd, kan dit leiden tot meer informatiehygiëne.
Sommige lobby’s zetten internettrollen in die doelbewust desinformeren. Ontmasker nepprofielen zodra die zich in een discussie mengen.
Tip 6: Weerleg foutieve informatie in 4 stappen
Het ‘debunking’ handboek illustreert hoe je nepnieuws kan weerleggen. Denk bijvoorbeeld aan de foutieve stelling ‘De mens heeft niets te maken met de klimaatopwarming’.
Stap 1: Geef aan dat de stelling niet juist is en benoem het correcte feit.
“97% van de wetenschappers zijn het erover eens dat de mens verantwoordelijk is. Er zijn vele bewijzen dat broeikasgassen voor opwarming zorgen: satellieten meten dat er minder warmte ontsnapt; de bovenste atmosfeer koelt af en de onderste atmosfeer warmt op.”
Stap 2: Weerleg de foute informatie, maar waarschuw eerst dat er foute informatie op komst is.
“Een vaak veelkomende mythe is dat het klimaat in het verleden op een natuurlijke manier al veranderde en dat dit nu dus ook zo moet zijn.”
Stap 3: Leg uit waarom de drogreden fout is.
“Deze logica is hetzelfde als ervan uitgaan dat iedereen een natuurlijke dood sterft, omdat in het verleden nog al mensen een natuurlijke dood gestorven zijn.”
Stap 4: Versterk het feit nogmaals.
“Wetenschappers identificeren in klimaatmetingen veel aanwijzingen die bevestigen dat de mens de opwarming van de aarde veroorzaakt. De door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde is met andere woorden een gemeten feit.”
Tip 7: Bied alternatieven voor foutieve verhalen
Het volstaat niet om te zeggen dat een bepaalde bewering onwaar is. Je dient deze ook in detail te weerleggen, anders blijft de onjuiste informatie hangen. Dit doe je door een feitelijk alternatief te geven.
Bij het corrigeren valt er namelijk een gat in de oorzaak-gevolg redenering. Het vullen van dit gat met een causaal alternatief vergemakkelijkt het uitschakelen van de onjuiste informatie. Hou het relevant en maak het niet complexer.
Leg uit (1) waarom men dacht dat de foutieve informatie juist was, (2) waarom het nu duidelijk is dat het fout is, en (3) waarom het alternatief juist is. Het is belangrijk dat mensen de inconsistentie zien om deze op te lossen.
Tip 8: Bekijk de wereld door de ogen van je doelgroep
Ons wereldbeeld bepaalt mee welke inhoud we liefst tot ons nemen. Sommige groepen worden meer blootgesteld aan desinformatiebronnen en maken minder kans om corrigerende informatie te zien.
Als iemand gelooft dat het klimaatbeleid door een ‘politieke elite’ wordt gebruikt om ‘het volk’ nog meer te controleren, dan zal deze persoon bronnen opzoeken die deze complottheorie bevestigen en zich loyaal opstellen naar soortgelijke denkers.
Direct ingaan tegen dit wereldbeeld zal niet werken. Als alternatief bewijs kan je aanvoeren dat lobbygroepen voor de fossiele industrie uit eigenbelang desinformatie verspreiden.
Val iemands wereldbeeld of zelfbeeld dus nooit direct aan maar geef een excuus waarom ze foute informatie geloofden of bepaald klimaatgedrag niet stelden.
Tip 9: Zorg voor een betrouwbare boodschapper
Informatie uit bronnen die men als geloofwaardig ervaart, leidt tot sterkere overtuigingen. Vormgeving draagt zeker bij aan geloofwaardigheid. Daarom zie je in tv-reclames voor tandpasta vaak iemand met een witte labojas.
Betrouwbaarheid kan zelfs meer doorwegen dan gepercipieerde deskundigheid. Wie ervaart jouw doelgroep als betrouwbaar en deskundig?
Correcties zijn het meest succesvol als mensen achterdochtig zijn over de bron of de intentie van de verkeerde informatie.
Een goede analogie om desinformatiebronnen in diskrediet te brengen is te wijzen op de manier waarmee de tabakslobby wetenschappelijke twijfel is blijven zaaien over de schadelijke gevolgen van roken. Het boek ‘Merchants of Doubt’ van Naomi Oreskes en Erik Conway leest als een blauwdruk voor de manier waarop lobbyisten vandaag klimaatactie ondermijnen.