Polarisatie

Acties om aan te zetten zich klimaatvriendelijker te gedragen, kunnen mensen het gevoel geven dat ze een deel van hun vrijheid, luxe of comfort verliezen. Denk maar aan de keuze tussen een energetische renovatie of het plaatsen van je droomkeuken. Deze emoties voeden meningsverschillen rond de aanpak en oplossingen van de klimaatproblematiek. 

Daarnaast hebben mensen de natuurlijke neiging om op zoek te gaan naar meningen die hun bestaande overtuigingen bevestigen. Ze vertrouwen daarbij sneller op hun eigen ervaringen en meningen van anderen in hun sociaal netwerk. Meer nog, deze meningen wegen vaak zwaarder door dan feiten. Dit zorgt ervoor dat de grens tussen mening en feit vervaagt.

Bovendien is de klimaatproblematiek erg complex. Dit zorgt ervoor dat mensen gemakkelijker vervallen en kant kiezen in een ‘binair frame’ van voor- en tegenstanders. Wanneer de focus hierbij verschuift op de identiteit van anderen (bijvoorbeeld ‘alle groenen zijn wereldvreemd’ of ‘alle SUV-rijders zijn klimaatontkenners’) nemen de spanningen toe en komen we terecht in een gepolariseerd wij-tegen-zij debat.

Media zijn niet de oorzaak, maar wel versnellers in een polarisatieproces. Hun pro-contra werkwijze biedt vaak te weinig ruimte voor nuance. De schuldvraag en het principe van woord-wederwoord zitten ingebakken in hun aanpak. (Sociale) media tonen vaak tegenpolen vanuit het idee ‘dat het publiek zo haar eigen mening kan vormen’. In realiteit krijgen op deze manier de meer extreme stemmen de meeste aandacht, want die zorgen voor de hoogste betrokkenheid van het publiek en de meeste interacties op (sociale) media kanalen. 

Digitalisering en algoritmisering versterken dit. Sociale media geven 24/7 ruimte aan oplaaiende emoties en vernauwen mensen in hun filterbubbel. Omdat mensen de neiging hebben om informatie te zoeken en selecteren die hun bestaande overtuigingen ondersteunen, ontstaan er ‘echokamers’. Zo krijg je aan de ene kant klimaatwetenschappers en -activisten, aan de andere kant klimaatsceptici die elk hun overtuigingen delen bij volgers met een gedeelde mindset. Deze informatie uit gepolariseerde digitale artikels en gesprekken vloeit ook door naar het politieke en publieke debat.

Wanneer polarisatie escaleert in een wij-zij verhaal, wordt het overtuigen van de extreme stemmen zeer moeilijk, zo niet onmogelijk. Extreme stemmen identificeren zich zo sterk met hun visie dat elke nuancering aanvoelt als een persoonlijke aanval. De beste manier om te depolariseren is daarom om de focus weg te nemen van de extreme stemmen en te werken met het ‘stille midden’. Dit zijn de mensen die nog geen partij kozen.

Soms mondt polarisatie uit in conflict met geweld, zoals we bijvoorbeeld zagen bij het straatprotest tegen het nieuwe circulatieplan in Brussel. Op dat moment kan je de betrokken partijen duidelijk aanwijzen en identificeren, waardoor het mogelijk wordt om te bemiddelen of conflictmanagement toe te passen. 

Bij andere uitingen van polarisatie is het aanwijzen van hoofdrolspelers een pak moeilijker. Wie is bijvoorbeeld de aansteker van oneliners zoals ‘klimaatacties zorgen voor een economisch armageddon?’. Hierbij is het belangrijk om een nieuwsgierige en onderzoekende houding aan te nemen om te begrijpen wat er echt speelt.